ვაქცინაცია

• vaqcinoprofilaqtika mimarTulia infeqciuri daavadebebis Semcirebisaken an likvidaciisaken.
• vaqcinoprofilaqtikas awarmoeben vaqcinuri preparatebiT, romlebic Seicaven specifikur antigens.
• vaqcinebs miekuTvneba baqteriebidan, virusebidan, sokoebidan, umartivesebidan da aseve  maTi cxovelmyofelobis produqtebidan miRebuli preparatebi.
• organizmSi antigenis sapasuxod xdeba specifikuri antisxeulebis produqcia.
• antisxeulebi_es aris imunoglobulinebi sxvadasxva fizikur-qimiuri TvisebebiT. antisxeulebis warmoqmna warmoebs B-limfocitebis mier, romelTa receptorebs warmoadgenen 5 klasis imunoglobulinebi: IgA, IgG, IgM, IgD, IgE.
• humoruli imuniteti_es aris imuniteti, romelic specifikuri antisxeulebiT xorcieldeba.
• ganarCeven Tandayolil da SeZenil humorul imunitets.
• SeZenili Tavis mxriv iyofa aqtiur da pasiur imunitetad.
• aqtiuria imuniteti, romelic gamomuSavdeba organizmSi gamomwvevis moxvedris Sedegad, romelic SesaZlebelia klinikurad an gamovlindes an ara.
• pasiuria imuniteti viTardeba organizmSi mza antisxeulebis Seyvanisas parenteruli imunoglobulinebis, Sratis, plazmis saxiT
• pasiuri imuniteti viTardeba ufro adre, vidre aqtiuri
• aqtiuri SeZenili imuniteti SeiZleba CamovayaliboT Tu SeviyvanT organizmSi antigens vaqcinis saxiT.
• aqtiuri imunitetis Camoyalibebazea  gaTvlili vaqcino- profilaqtika
• IgG klasis antisxeulebi, romlebic gadaecema dedidan nayofze, uzrunvelyofs pasiur SeZenil imunitets erT wlamde asakis bavSvebSi.
• pasiuri imuniteti viTardeba ufro swrafad, vidre aqtiuri.
• vaqcinuri preparatebis klasifikaciaa: cocxali, mkvdari (inaqtivirebuli), qimiuri vaqcina, anatoqsinebi.
• cocxali vaqcinebi iwarmoeba atenurebuli Stamebisagan myarad gamagrebuli avirulenturi. (virulentoba es aris gamomwvevis unari gamoiwvios daavadeba).
• cocxali vaqcinebiT Camoyalibebuli imuniteti ufro xangrZlivia, vidre inaqtivirebulis (mkvdari) dros.
• mkvdari vaqcinebi miiReba fiziko-qimiuri zemoqmedebis Sedegad. srulyofili imunitetis Camosayalibeblad mkvdari vaqcinebis SemTxvevaSi saWiroa 2-3-jeradi Seyvana, amis Semdgom Camoyalibebuli imuniteti xanmoklea, amitom saWiroa revaqcinacia
• anatoqsinebi es aris baqteriuli egzotoqsinebi, gauvnebelyofili formalinis zemoqmedebis Sedegad maRal t°-ze.

anatoqsinebi ganapirobeben acril organizmSi myar imunur mexsierebas, amitom adamiani, romelic acrili iyo 10 wlis win srulyofilad, ganmeorebiTi acrisas mis organizmSi antisxeulebis maRali titris Camoyalibeba xdeba mokle droSi. meore Tviseba, rac axasiaTebs anatoqsinebs, aris maTi SedarebiT dabali reaqtogenoba, rasac minimumamde dayavs am preparatis ukuCvenebebi.

• vaqcinebis Seyvanis gza damokidebulia vaqcinis reaqtogenobaze da imunogenurobaze. dabalreaqtogenuris Seyvanis gzaa kunTebSi, imitom, rom Cqari Sewova ganapirobebs ufro maRal imunur pasuxs. maRalreaqtogenulebis Seyvanis gzaa mxolod kanSi. cocxali vaqcinebi umjobesia kanqveS, vinaidan naklebad mtkivneulia da ufro usafrTxo, Tumca cocxali vaqcinebis SemTxvevaSi Seyvanis gzas gadamwyveti mniSvneloba ar aqvs.
• vaqcinuri reaqciebi iyofa adgilobrivad da zogadad. adgilobrivi reaqcia SeiZleba ganviTardes Seyvanidan erTi dRis ganmavlobaSi. Seyvanis adgilas viTardeba mcire hiperemia, aRiniSneba SeSupeba, mtkivneuloba. mkurnaloba ar sWirdeba. Tu adgilobrivi reaqcia Zlieria, maSin es aris ukuCveneba am preparatis Semdgom gamoyenebaze.

saeTo reaqciebia: Seyvanidan ramodenime saaTSi (maqsimum 48 saaTSi)

viTardeba temperaturuli reaqciebi, intoqsikacia, mousvanroba, Zi-

lis darRveva, anoreqsia, mialgia.

• postvaqcinur garTulebebs miekuTvneba anafilaqsiuri Soki, anafilaqsiuri reaqcia, kolafsi, generalizirebuli gamonayari, kvinkes SeSupeba da alergiis sxva formebi, encefaliti, encefalopaTia, mononevriti, poliradikulonevriti, encefaluri reaqciebi(krunCxvebi), serozuli meningiti, miokarditi, mwvave nefriti, arTralgia, hipoplastiuri anemia, osteomieliti.

სარკისებრი ნეირონები

სარკისებრი  უჯრედები  ეს არის თავის ტვინის ნეირონები, რომელიც აღმოჩენილ იქნა ადამიანებში, პრიმატებში და ჩიტებში.  ეს უჯრედები აღიგზნებიან როგორც თვით ამ უჯრედების მატარებელი პატრონის მიერ გარკვეული ქმედების, ასევე სხვის მიერ გარკვეულ ქმედებაზე თვალთვალის დროს.

პირველად აღნიშნული უჯრედები აღწერილ იქნა ჯაკომო რიზოლატის მიერ მაკაკაზე ჩატარებული ექსპერიმენტის მეშვეობით. მიკროელექტროდი ჩანერგილ იქნა მაკაკას შუბლის ქერქში, შემდგომ იგივე იგივე უჯრედები ნანახი იქნა თხემის  და საფეთქლის  ქერქში.  ამჟამად მიღებულია თეორია, რომ სარკისებრი ნეირონები ნეირონული ქსელის სინერგიული მოქმედების აქტივაციის შედეგია.

ადამიანებში სარკისებრი ნეირონები ნანახი იქნა შუბლისა და თხემის წილებში. ბირთვულ მაგნიტურ–რეზონანსული და ელექტროენცეფალოგრაფიული მონაცემებით 2010 წელს მარკო იაკობონის და თანაავტორთა მიერ დარეგისტრირებული იქნა უჯრედშორისი აქტივობა შუბლის და საფეთქლის ქერქის დაახლოებით 2000 ნეირონის. ამ ნეირონთა ნაწილი რეაგირებდა როგორც თავისივე ქმედებაზე ასევე ქმედებაზე თვალთვალის დროს.

            ყველაზე დიდ მიღწევად ნეირობიოლოგიაში ბოლო 10 წლის განმავლობაში ვილიანურ რამაჩანდრანის მოსაზრებაა. მისი აზრით ამ უჯრედებს გადამწყვეტი როლი აკისრიათ იმიტაციასა და ენის შესწავლაში, მაგრამ დღესდღისობით არ იქნა დამტკიცებული როგორ მოქმედებს ეს უჯრედები ასეთ რთულ კოგნიტურ ფუნქციაში როგორიცაა იმიტაცია. ისინი შეიძლება მონაწილეობას ღებულობდნენ ემპათიის განვითარებაში, ასევე  სხვა ადამიანთა მოქმედების გაგებაში და იმიტაციის მეშვეობით ახალი უნარ–ჩვევების გამომუშავებაში.

ემპათია   – ბერძნული სიტყვაა და  ნიშნავს  თანაგაზიარებას სხვისი ემოციური მდგომარეობისას.

ნაწყვეტი მისი მოხსენებიდან:  ტვინი, როგორც იცით, შედგება ნეირონებისგან.ზრდასრული ადამიანის ტვინში 100 მილიარდზე მეტი ნეირონია.და ყოველი ნეირონი ქმნის დაახლოებით 1000-დან 10,000-მდე კავშირს  სხვა ნეირონებთან  და ამაზე დაყრდნობით გამოთვალეს,რომ ტვინის აქტივობის გადანაცვლებადობათა და კომბინაციათა რიცხვი  აჭარბებს სამყაროში არსებულ ელემენტარულ ნაწილაკთა რიცხვს. მაშ, როგორ შევისწავლოთ ტვინი? ერთი მიდგომა არის, დავაკვირდეთ პაციენტებს, რომელთაც აქვთ დაზიანება  ტვინის სხვადასხვა არეში და შევისწავლოთ ცვლილებები მათ ქცევაში.თუმცა არსებობს  განსხვავებულ მიდგომაც,რაც მდგომარეობს ელექტროდების მოთავსებაში ტვინის სხვადასხვა არეებზედა ტვინის ინდივიდუალური ნერვული უჯრედების აქტივობის აღრიცხვაში.ეს მოგვაგონებს მოსმენას ტვინის ნერვული უჯრედების აქტივობისა.ერთ-ერთი ახალი აღმოჩენა, რომელიც გაკეთდა  პარმაში, იტალიაში,

მკვლევარი ჯაკომო რიზოლატის და მისი კოლეგების მიერ, არის ნეირონთა ჯგუფი სახელად სარკისებრი ნეირონები, რომლებიც მოთავსებულია ტვინის წინა მხარეს, შუბლის წილში.

უნდა ითქვას, რომ არსებობენ ნეირონები, რომელთაც ჩვეულებრივი მოტორული ბრძანებითი ნეირონები ეწოდებათ  და ჩვენ მათ 50 წელზე მეტია ვიცნობთ. ეს ნეირონები იღგზნებიან, როდესაც ადამიანი ასრულებს სპეციფიურ ქმედებას. მაგალითად, თუ მე გავიშვერ ხელს და ავიღებ ვაშლს,აღიგზნებიან მოტორული ბრძანებითი ნეირონები ჩემი ტვინის წინა მხარეში.

თუ მე გავიშვერ ხელს და ჩემსკენ მოვწევ საგანს, აღიგზნბიან სხვა ნეირონები, რომლებიც მიბრძანებენ მოვწიო ეს საგანი. მათ მოტორულ ბრძანებითი ნეირონები ეწოდებათ და ჩვენ მათ დიდი ხანია ვიცნობთ.  მაგრამ რიზოლატიმ აღმოაჩინა  ამ ნეირონთა ქვეჯგუფი,მათი დაახლოებით 20 პროცენტი, რომლებიც ასევე იღგზნებიან, როდესაც მე ვუყურებ ვინმე სხვა პირს, რომელიც ასრულებს იგივე ქმედებას. მაშ ასე, გვაქვს ნეირონი, რომელიც აღიგზნება მაშინ, როდესაც ხელში ვიღებ რაიმე საგანს, მაგრამ ის ასევე აღიგზნება, როდესაც მე ვუყურებ, თუ როგორ იშვერს ხელს სხვა, რომ აიღოს ეს რაიმე საგანი. ეს არის მსგავსად იმისა, რომ ეს ნეირონი  დგება სხვა პიროვნების თვალთახედვის ადგილას. თითქოს ის ახდენს სხვა პიროვნების ქმედების   ვირტუალური რეალობის სიმულირებას. 

VII წყვილი ნერვი

ბირთვი მოთავსებულია ვაროლის ხიდის ლატერალურ ქვედა მესამედში, ვენტრო-ლატერალურად რომბისებრ ფოსოზე.

•         მოტორული ბირთვია.

მისგან გამოსული ბოჭკოები  მიემართება დორსალურად რომბისებრ ფოსოსკენ და ზევიდან გარს შემოუვლის აქ მოთავსებულ VI წყ. ნერვის ბირთვს და ქმნის სახის ნერვის შიგნითა მუქლს-colliculus facialis.

შემდეგ ბოჭკოები მიემართება ქვევით და გამოჩნდება ტვინის ფუძეზე ხიდ-ნათხემის კუთხეში ვრისბერგის (ანუ შუამდებარე-XIII) და VIII წყვილ ნერვებთან ერთად.

             ხიდ-ნათხემის კუთხიდან სამივე ნერვი შევა შიგნითა სასმენ ხვრელში, იქვე დაცილდებიან ერთმანეთს, VII წყვილი შევა ფალოპის არხში, ასევე XIII, ხოლო VIII წყვილი დაფის ღრუში.

            აქ საფეთქლის ძვლის პირამიდაში VII წყვილი ნერვი ისევ ქმნის მუხლს= გარეთა მუხლი, შემდეგ ქალას ღრუდან გამოდის foramen  stylomastoideus-ით და იყოფა საბოლოო ტოტებად. ეს ტოტები ქმნის ”ბატის ფეხს”.

            VII წყვილი აინერვირებს ყველა მიმიკურ კუნთს(გარდა levator palpebre superior- III წყვილი).  

მიმიკური კუნთები:

•          წარბის ამწევი

•          თვალის დამხუჭავი

•          ჭარბების შემჭმუხნავი

•          ლოყის კუნთი

•          ტუჩების კუნთი

•          ნიკაპის კუნთი

•          სიცილის კუნთი

•          ძაღლის კუნთი

            სახის ნერვს გარკვეულ მანძილზე მოსდევს ვრისბერგის ნერვი. იგი შერეული ხასიათისაა. შედგება აფერენტული-გემოვნების და ეფერენტული-სეკრეტორული ნერწყვის გამომყოფი ბოჭკოებისაგან.

მგრძნობიარე- გემოვნების ბოჭკოები იწყება ganglion-geniculi-დან, რომელიც მდებარეობს ფალოპის არხში.  

დამუხლული კვანძიდან დენდრიტები მიემართებიან პერიფერიაზე, ხოლო აქსონები მიდის გემოვნების ბირთვში, რომელიც საერთოა IX წყვილისთვის- nucleus tracri solitarii(განკერძოებული ტრაქტის ბირთვი).  

გემოვნების ბოჭკოები შემდეგ შედის სამწვერა ნერვის შემადგენლობაში-n. Lingualis-საშუალებით. ამ ნერვის საშუალებით აღწევს ენის წინა 2/3-ს და აძლევს მას გემოვნების ბოჭკოებს.

XIII წყვილს ეფერებტული-ნერწყვისგამომყოფი ბოჭკოები გამოდის nuc. Salovatorius superior-დან, რომელიც საერთოა ასევე IX წყვილთან. ეს ეფერენტული ბოჭკოები მოყვება n. facialis-ს და ტოვებს მას ფალოპის არხში chorda tympani-ს სახით. მისი პარასიმპათიკური ბოჭკოები მოდის gang. Submandibularis-დან. აქედან იწყება პოსტგანგლიური ბოჭკოები, რომელიც აინერვირებენ ყბისქვეშა და ენისქვეშა ჯირკვლებს.

სახის ნერვს XIII წყვილი ნერვის გარდა გარკვეულ მანძილზე მიყვება სეკრეტორული-ცრემლისგამომყოფი ბოჭკოები. იგი იწყება VIIწყ. ნერვის ბირთვის გვერდით მდებარე სპეციალური, პატარა პარასიმპათიკური ბირთვებიდან. სახის ნერვთან ერთად ამ ბირთვებიდან გამოსული ბოჭკოები შედის ფალოპის არხში, რომელიც მალე ტოვებს n. petrosus superficialis major -ის შემადგენლობაში. შემდეგ ცრემლის გამომყოფი ბოჭკოები შედის V წყ. ნერვის შემადგენლობაში n. lacrimalis-ის ტოტში და აღწევს საცრემლე ჯირკვალს. ამ ბოჭკოების დაზიანებისას წყდება ცრემლის გამოყოფა და აღინიშნება თვალის სიმშრალე.  n. stapedius-უზანგის ნერვი გამოეყოფა n. petrosus superficialis major-ის შემდეგ.

დაზიანება:

1.VII წყ. ნერვის ბირთვის ან პერიფერიული ნერვის დაზიანებისას ვითარდება:

ზედა და ქვედა მიმიკური კუნთების პერიფერიული დამბლა- prosopoplegia.

•         კლინიკურად სახე არის ნიღბისებური;

•         შუბლის კუნთის პარეზის გამო ნაოჭები არ წარმოიქმნება შუბლზე.

•         წარბი დგას ქვევით (ესეც შუბლის კუნთის პარეზის გამო),

•         •წარბის შეჭმუხვნისას ვერტიკალური ნაოჭები არ წარმოიქმნება წარბებს შორის. •თვალების დახუჭვისას თვალის ნაპრალი ღია რჩება- lagophthalmi. m. orbicularis oculis-ის სისუსტის გამო (ბელის ნიშანი) შეიძლება არ გამოჩნდეს ბელის ნიშანი, მაგრამ ამ შემთხვევაში უნდა დავაკვირდეთ თვალის ირგვლივ ნაოჭებს თვალის დახუჭვისას. •შევამჩნევთ, რომ ნაოჭები თვალის ირგვლივ ნაკლებად იქნება გამოხატული მეორე თვალთან- შედარებით. შეიძლება არც ბელის ნიშანი იყოს, არც ნაოჭების გასადავება და შეიძლება მარტო წამწამების ნიშანი გვქონდეს (წამწამები თვალის დახუჭვისას არ იმალება) n. Petrosus superficialis major-ის დაზიანების გამო იქნება თვალის სიმშრალე.

q     ნესტოს შესავალი დავიწროებულია ცხვირის ფრთის კუნთის ჰიპოტონიის გამო,  

q     ცხვირ-ტუჩის ნაოჭები გასადავებულია,

q     პირის კუთხე დაშვებულია.

q     კბილების ჩვენებისას ჩოგნის ტარის სიმპტომი.

q     არ იკუმშება პლაზიტმა.

q     ლოყების დაბერვისას პარეზულ მხარეს- ლოყა ჩაჩუტული იქნება.qსაღეჭი კუნთები და საფეთქლის კუნთი პარეზულ მხარეს არ იკუმშება.ნაზოპალპებრალური, წარბზედა და რქოვანას რეფლესი დაქვეითებულია.

ბირთვის დაზიანებასთან ერთად ზიანდება პირამიდული გზაც ვაროლის ხიდში. ბირთვის დაზიანების მხარეს პერიფერიული დამბლა, ხოლო მოპირდაპირე მხარეს ჰიპერაკუზია-n. stapedius-ის დაზიანების გამო.

შიგნითა მუხლის დაზიანებისას + VI წყ. დაზიანების ნიშნები. VII წყ. მხრივ პერიფერიული პარეზი_ თვალის სიმშრალე_ ჰიპერაკუზია, შეიძლება იყოს პირამიდული ნიშნები მოპირდაპირე მხარეს: ჰემიჰიპესთეზია, ჰემიატაქსია.

ხიდ-ნათხემის კუთხის დაზიანებისას(მენინგიომა, ქოლესტეატომა) იქნება პერიფერიული პარეზი. ხშირად სიმპტომი VIIწყ. დაზიანებით იწყება- ან ჰიპერაკუზია ან სიყრუე.  

თვალის სიმშრალე;

 გემოვნება მოიშლება ენის წინა 2/3-ში.

უნდა იყოს ენის სიმშრალეც, მაგრამ მეორე მხარეს ენის სანერწყვე ჯირკვლები კომპენსატორულად გამოყოფს ნერწყვს. ემატება ხიდ-ნათხემის კუთხის სინდრომები- შიდა ქალის წნევის მომატება(თავის ტკივილი, გულისრევა, ღებინება),  

დვრილების შეშუპება,

 ნათხემის სიმპტომები იმავე მხარეს.

ფალოპის არხი  n. petrosus superficialis major-გამოყოფამდე თუ დაზიანდა- გვექნება პერიფერიული დამბლა_ თვალის სიმშრალე_ გემოვნების მოშლა ენის წინა 2/3-ში + ჰიპერაკუზია n. Stapedius-ის დაზიანების გამო.

n. petrosus superior major-ის გამოყოფის შემდეგ დაზიანებისას პერიფერიული პარეზი_ გემოვნების მოშლა_ნერწყვის გამოყოფის გაძლიერება_ჰიპერაკუზია. თვალის სიმშრალე არ იქნება.n. stapedii-ს გამოსვლის შემდეგ: პერიფერიული დამბლა_ გემოვნების მოშლა ენის წინა 2/3-ში. თვალის სიმშრალე არ არის.

Chorda tympani-ს შემდეგ (ანუ უკვე დაზიანების დონე ქალას ღრუდან გამოსვლის შემდეგ for. Stylomastoideus-ით) პერიფერიული დამბლა.  

ნინო შენგელია

კარნოვსკის ინდექსი

aqtivobis xarisxi (%)	pacientis mdgomareoba
100	normaluri aqtivoba, usimptomo, daavadebis niSnebi ar vlindeba
90	normaluri aqtivoba, mcire simptomebi
80	normaluri aqtivoba moiTxovs pacientis daZabvas
70	Tavis Tavs emsaxureba, regularuli muSaoba SeuZlebelia
60	dro da dro saWiroebs daxmarebas, magram SeuZlia sakuTar Tavs mixedos
50	sxvisi daxmareba da samedicino mkurnaloba xSiradaa saWiro
40	dasustebuli, sxvisi daxmareba regularulad saWiroa, saWiroebs movlas
30	Zlier dasustebuli, saWiroebs stacionarul daxmarebas, magram                   sicocxlisaTvis saSiSi mdgomareoba ar aRiniSneba
20	Zlier dasustebuli, aucilebelia, stacionaruli da  aqtiuri damxmare mkurnaloba
10	sicocxlisaTvis saSiSi mdgomareoba

ნინო შენგელია